Người vùng biên

Miền biên viễn, nơi dải đất cuối cùng của Tổ quốc chạm vào những đường biên mờ sương, nơi dấu chân người lính in hằn bên triền núi sương giăng, nơi những nếp nhà nằm nép mình giữa ngút ngàn rừng xanh, bên dòng suối mát lạnh và mùa sương bảng lảng như mơ… Ấy là nơi tưởng như xa xôi, lạnh lẽo và khắc nghiệt, nhưng lại chất chứa biết bao ấm áp của tình người, của những con người thầm lặng ngày ngày mưu sinh giữa biên cương, tạo nên bức tranh sống động của sự kiên cường và vẻ đẹp bình dị đến lạ kỳ.

Nếu ai đó đã từng một lần lên vùng biên, đặt chân tới những bản làng nằm lưng chừng núi ở Điện Biên, Lào Cai, Cao Bằng hay Hà Giang (hiện nay là Tuyên Quang)..., chắc hẳn sẽ không thể quên những con đường đất đỏ ngoằn ngoèo vắt ngang sườn non, những đồi ngô, nương lúa chênh vênh và cả những con người lam lũ, chân đất đầu trần, nhưng đôi mắt thì sáng lên sự cứng cỏi và lạc quan.

Mảnh đất biên giới, dù quanh năm gió lộng và cái rét cắt da cắt thịt vào mùa đông, vẫn không thể làm chùn bước những con người bền bỉ nơi đây. Họ sống giữa trập trùng núi đồi, giữa thiên nhiên khắt khe, nhưng lại dường như đã hòa vào nhịp đập của đất trời. Người vùng biên không đòi hỏi cuộc sống đủ đầy, không kêu than trước vất vả. Họ học cách sinh tồn từ thuở lọt lòng, học cách gieo hạt giữa đất cằn, học cách chăn nuôi giữa rừng sâu và học cách yêu thương nhau qua từng bắp ngô, hạt gạo.

Có những đứa trẻ người Mông, người Dao, mới chỉ bốn, năm tuổi đã biết theo chân mẹ lên rẫy. Chiếc gùi sau lưng gần như lớn hơn cả vóc dáng nhỏ thó, nhưng chẳng hề nặng nề. Chúng ríu rít như chim rừng, vừa đi vừa hát, chân trần giẫm lên lớp lá mục dày dặn, mắt long lanh ánh sáng của sự sống. Trên nương, người mẹ cặm cụi phát cỏ, gieo hạt, người cha xắn tay sửa mái nhà dột và khi chiều buông xuống, cả gia đình lại quây quần bên bếp lửa, kể nhau nghe những câu chuyện cũ, bằng thứ tiếng Mông, tiếng Tày, tiếng Dao đã theo họ suốt cả đời người.

Mưu sinh ở vùng biên không phải chỉ là câu chuyện cơm áo. Nó là hành trình vươn lên, là bản lĩnh, là sự chắt chiu từng giọt mồ hôi để giữ đất, giữ làng. Ở những vùng biên giới giáp Trung Quốc như Lạng Sơn, Lào Cai, hay phía nam như Tây Ninh, An Giang..., đời sống bà con gắn liền với chợ phiên, với đường mòn, lối mở, với những gánh hàng vượt đèo vượt suối. Họ buôn bán qua lại biên giới, đổi lấy từng đồng bạc lẻ, nuôi con ăn học, dựng nhà dựng cửa. Họ không ngại nắng mưa, không ngại sương gió, chỉ mong ngày mai đủ đầy hơn hôm nay.

Thế nhưng, mưu sinh không khiến họ trở nên khô khốc hay bon chen. Trái lại, ở nơi đầu sóng ngọn gió, họ sống với nhau chân thành và thẳng thắn. Có gì ăn nấy, có gì chia nấy. Nhà ai có đám cưới, đám ma, cả bản cùng giúp. Mùa thu hoạch đến, cả bản cùng nhau gặt, cùng nhau nấu rượu ngô, cùng nhau ăn mừng như một lễ hội nho nhỏ. Và trong những lúc rảnh rỗi hiếm hoi, tiếng khèn Mông, tiếng đàn môi, tiếng sáo lặng lẽ ngân vang trong sương sớm, như bản nhạc ru hồn đất trời.

Người vùng biên đẹp một cách rất riêng. Không phải là vẻ đẹp tô son điểm phấn, mà là vẻ đẹp toát lên từ đôi bàn tay chai sạn, từ ánh mắt hiền lành, từ nụ cười mộc mạc như núi rừng. Vẻ đẹp ấy không phô trương, không cần ai tán tụng, mà lặng lẽ tỏa sáng như những bông hoa dại mọc trên sườn núi đá, nhỏ bé nhưng kiên cường, mong manh mà bền bỉ.

Cô gái vùng cao bước đi trong chiếc váy xòe sặc sỡ, khăn đội đầu đỏ thắm, tay địu em nhỏ, mắt lấp lánh như ánh mặt trời rọi qua làn sương sớm. Chàng trai vùng biên lưng đeo súng đi tuần biên cương, vầng trán rám nắng, gương mặt nghiêm nghị nhưng ánh mắt lại đầy yêu thương khi quay về nhìn bản làng nơi mình sinh ra. Những cụ già rít tẩu thuốc khen khẽ trời năm nay thuận mùa. Tất cả là một bức tranh sống động về con người, những người không cần nói nhiều mà từng hành động, từng ánh nhìn đã đủ để ta thấm thía về nhân cách và tâm hồn.

Người vùng biên không chỉ là người dân thường, mà còn là những chiến sĩ âm thầm – gìn giữ biên cương bằng chính sinh kế, bằng sự có mặt mỗi ngày trên mảnh đất quê hương. Mỗi ngôi nhà, mỗi ruộng ngô, mỗi bước chân đi rừng đều là một dấu mốc cắm vào đất mẹ, khẳng định chủ quyền bằng máu, mồ hôi và cả tình yêu vô điều kiện.

Sống ở nơi “một bước qua là đất nước khác”, người vùng biên từ lâu đã hiểu rằng giữ gìn bản sắc văn hóa cũng là giữ lấy cội rễ. Họ không để bản sắc mai một. Tết đến, dù nghèo đến đâu, nhà cũng cố có bánh chưng, có khèn, có tiếng trống, có những điệu múa truyền thống. Những lễ hội như Gầu Tào, nhảy lửa, cấp sắc… vẫn được gìn giữ như một phần không thể thiếu của cuộc sống. Đó không chỉ là phong tục, mà còn là ký ức, là sợi dây nối liền các thế hệ trong cộng đồng.

Giữa làn sóng hiện đại hóa tràn về, người vùng biên vẫn học cách thích nghi nhưng không đánh mất mình. Nhiều người trẻ học xong vẫn trở về quê, làm nông nghiệp sạch, phát triển du lịch cộng đồng, mở homestay đón khách, giới thiệu ẩm thực và văn hóa bản địa. Chính họ đang dệt tiếp giấc mơ đổi đời nơi biên giới, không chỉ bằng đôi tay lao động mà bằng tri thức và lòng tự tôn dân tộc.

Mỗi lần lên biên giới trở về, lòng tôi lại ngổn ngang cảm xúc. Giữa những lo toan của cuộc sống thường nhật, hình ảnh người phụ nữ quẩy gùi băng qua rừng, đứa trẻ ôm bó củi lớn hơn người, người đàn ông vác bao thóc nặng giữa cái nắng chang chang… cứ hiện về như những bức tranh thấm đẫm mồ hôi và kiêu hãnh. Tôi chợt hiểu rằng, quê hương không chỉ là nơi sinh ra, mà còn là nơi những con người thầm lặng ngày đêm gìn giữ nó bằng chính hơi thở, máu thịt và niềm tin vào ngày mai.

Bởi nơi ấy, vùng biên, không chỉ là ranh giới địa lý, mà còn là nơi giữ gìn linh hồn Tổ quốc. Và người vùng biên, qua từng bước chân mưu sinh, đang vẽ nên một khúc tráng ca đẹp đẽ nhất cho đất nước mình.