Gốm phù điêu: Tình đất, nghĩa đời

Đại đức Thích Chánh Tịnh xuất gia từ năm 18 tuổi, miệt mài học tập và nghiên cứu về Phật pháp, có kiến thức rộng về văn hoá, lịch sử. Như một nhân duyên, ông say mê nghiên cứu các họa tiết phù điêu gốm cổ trong các đền chùa. Ông tìm cách phục hồi những hiện vật, những chi tiết bị bào mòn do thời gian. Điều ấy đã đưa ông đến với nghệ thuật phục dựng và chế tác những sản phẩm gốm truyền thống với chất liệu, kỹ thuật và kiểu dáng mang vẻ đẹp thuần Việt.

Đại đức chia sẻ: "Chùa là bảo tàng văn hoá nghệ thuật của dân tộc, hội tụ đỉnh cao của kiến trúc điêu khắc… được thể hiện qua các chất liệu gỗ, đá, đồng, đất nung và gốm sứ, trong đó gốm sứ có tuổi thọ hàng ngàn năm mang thông điệp lịch sử đương thời gửi lại ngàn sau. Những năm tháng tu hành ở các tu viện tôi thấm đẫm điều đó, tôi quan tâm nghiên cứu và gốm đến với tôi từ đó".

Xưởng gốm Phù Điêu của đại đức Thích Chánh Tịnh nằm yên bình trong một con ngõ nhỏ ở thôn 3, xã Tú Sơn, huyện Kiến Thụy (nay là Kiến Hải).

Nét độc đáo trong gốm phù điêu của ông thể hiện ở chỗ, mỗi sản phẩm đều là độc bản, mang phong cách đặc trưng riêng của nghệ nhân từ khâu chế tác, tạo khuôn âm bản đến quá trình nặn khắc tinh xảo, công phu... tất cả được làm thủ công. Những sản phẩm gốm phủ men gio, nung củi hoàn toàn theo công thức thuần Việt từ ngàn xưa cha ông để lại.

Đại đức Thích Chánh Tịnh dành nhiều công sức tìm hiểu về các loại cao lanh, đất sét để tạo chất liệu cho các loại sản phẩm; tìm các nguồn nguyên liệu thích hợp để tạo màu men gio, men xanh, men nâu tương ứng với men gốm cổ; các kỹ thuật nung và các kiểu lò nung. Với tài năng bẩm sinh, khát vọng sáng tạo cùng với quá trình nghiên cứu bài bản, ông đã chế tác ra được nhiều sản sản phẩm gốm, các loại phù điêu, họa tiết độc đáo, mang vẻ đẹp riêng, từ những chi tiết nhỏ đến các kích cỡ lớn. Ông mong muốn qua những tác phẩm của mình thể hiện triết lý nhà Phật, những quan niệm từ bi bác ái hiện hữu trong đời sống nhân sinh.

Về quá trình lao động sáng tạo của mình, đại đức cho biết: "Khó khăn nhất trong chế tác gốm đó là tạo ra dòng gốm riêng biệt được điêu khắc, nặn đắp, phủ men và nung đốt sao cho không rơi rụng nứt xé trong lò ở nhiệt độ cao hơn 1200 độ C. Vì chưa có ai làm cho nên tôi cố gắng tự mình tìm tòi, tích luỹ bí quyết, công thức cho dòng gốm này, từ lúc là viên đất đến khi thành sản phẩm. Tôi cố gắng làm chủ mọi công đoạn, đi sâu vào tinh hoa truyền thống, tạo ra cái hồn cái cốt thuần Việt, không mang bóng dáng gốm Trung Hoa!"

Một trong những chế tác nổi bật của đại đức Thích Chánh Tịnh là bộ Bách Bình được trao Kỷ lục Việt Nam. Đây là bộ sản phẩm gốm được chế tác và đắp nổi hoa văn, họa tiết truyền thống Việt Nam nhiều loại nhất. Ông đã tạo ra 100 mẫu bình gốm cỡ lớn, từng bình có các hoa văn phù điêu cổ; mỗi chiếc có một dáng vẻ riêng, chỉ sản xuất độc bản và ghi tên người chế tác vào từng bình. Với bộ Bách Bình độc đáo này, Đại đức Thích Chánh Tịnh đã được trao tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú năm 2020. Đến tháng 5/2025, ông được phong danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân.

Sau đấy, ông tiếp tục phát triển dòng gốm đắp nổi, tinh xảo trên bề mặt đồ gốm với các tác phẩm kích thước lớn như: Các bộ tượng Phật, Bồ tát, Phúc Lộc Thọ, bộ tượng vua Hùng và các anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa; đắp nổi chim, muông thú, phong cảnh. Đến nay, ông đã sáng tạo trên 5.000 sản phẩm gốm các loại. Các tác phẩm của ông đã được trao nhiều giải thưởng, trưng bày trong các bảo tàng, triển lãm cũng như đến với những người yên mến nghệ thuật gốm ở mọi miền.