Dấu tích kinh đô đầu tiên của Việt Nam ở Hải Phòng

Trước kia, di tích kinh đô Dương Kinh của vương triều nhà Mạc tọa lạc tại xã Ngũ Đoan, huyện Kiến Thụy, TP Hải Phòng (nay là xã Kiến Hưng, TP Hải Phòng).

Vương triều nhà Mạc do Mạc Thái Tổ - Mạc Đăng Dung sáng lập. Vương triều Mạc chỉ tồn tại từ năm 1527 đến năm 1592, trải qua 65 năm với 5 đời vua.

Dù chỉ trị vì trong một khoảng thời gian không dài so với các triều đại phong kiến khác, nhưng nhà Mạc đã ghi dấu ấn rõ nét trong lịch sử dân tộc bằng những cải cách về kinh tế, hành chính, giáo dục, đề cao nhân tài và ổn định đời sống nhân dân.

Vương triều nhà Mạc trải qua 5 đời vua đã để lại nhiều dấu ấn, bí ẩn và hàng loạt chứng tích lịch sử trên dải đất duyên hải Bắc Bộ.

Nổi bật hơn cả là vùng đất Dương Kinh xưa được xem là kinh đô đầu tiên của người dân vùng biển do nhà Mạc dựng lên.

Sách Toàn thư và Đại Việt thông sử có chép: Mạc Đăng Dung (1483 - 1541) người làng Cổ Trai, huyện Nghi Dương, phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương cũ.

Mạc Đăng Dung là cháu 7 đời của Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi thời nhà Trần. Ông sinh ra ở vùng biển. Thủa thiếu thời, Mạc Đăng Dung làm nghề đánh cá, nhưng lại có trí dũng hơn người.

Trong cuộc thi tuyển dũng sĩ đời vua Lê Uy Mục tại Giảng võ đường Thăng Long, ông đã trúng Đô lực sĩ xuất thân - Võ Trạng nguyên, được sung quân Túc vệ.

Trong giai đoạn này, triều Lê suy yếu, các tướng chia bè phái đánh lẫn nhau, bên ngoài nông dân nổi dậy khởi nghĩa, Mạc Đăng Dung được giao trấn thủ Hải Dương.

Vua Lê Chiêu Thống ở kinh thành Thăng Long bị quân khởi nghĩa của Nguyễn Kính nổi loạn, uy hiếp. Mạc Đăng Dung mang quân về kinh thành cứu giá, một mình dẹp loạn, được phong làm Bình chương quân quốc trọng sự thái phó Nhân quốc công...

Năm 1527, ông được triều đình nhà Lê phong làm thái sư An Hưng Vương. Tháng 6/1527, Mạc Đăng Dung được Lê Cung Hoàng nhường ngôi vua, lập ra nhà Mạc với niên hiệu Minh Đức.

Trị vì được 2 năm, đến năm 1529, ông nhường ngôi cho con cả là Mạc Đăng Doanh - tức vua Mạc Thái Tông để lui về làm Thái thượng hoàng, xây dựng Dương Kinh tiểu kinh đô thứ 2 của nhà Mạc đồng thời là đô thị ven biển đầu tiên của nước ta lúc bấy giờ.

Dưới triều Mạc, kinh tế, văn hóa, xã hội của Việt Nam có nhiều thành tựu được lịch sử ghi nhận. Đó là thời thịnh trị của chợ búa, cảng thị sầm uất, văn hóa dân gian nở rộ. An ninh trật tự, kỷ cương nghiêm minh.

Về kinh tế, nhà Mạc đã có chính sách khuyến nông, ưu tiên cấp ruộng đất cho binh lính, chú trọng khẩn hoang, lập làng, đắp đê. Nhà Mạc không theo chính sách “trọng nông, ức thương” như thời Lê sơ, mà có chính sách rất cởi mở với nội thương và ngoại thương, phát triển sản xuất hàng hóa, thông thương thị trường nội địa với nước ngoài.

Sản phẩm gốm hoa lam của nhà Mạc ở Bát Tràng, thuộc Nam Sách (Hải Dương cũ) độc đáo, tinh xảo, xuất khẩu sang nhiều nước trong khu vực. Một số nghề thủ công mỹ nghệ như tạc tượng, đúc chuông được khuyến khích phát triển.

Về văn hóa, nhà Mạc luôn chú trọng chính sách thi cử, đào tạo nhân tài cho đất nước (kể cả đối với phụ nữ). Cứ 3 năm mở một kỳ thi Hội, tổng cộng tổ chức được 22 khoa thi, lấy đậu 485 tiến sĩ, 11 trạng nguyên, 12 bảng nhãn, 19 thám hoa (chỉ đứng sau thời vua Lê Thánh Tông). Tiêu biểu là Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, “ngôi sao Khuê” của thế kỷ XVI.

Thời đó, Mạc Đăng Dung cho xây dựng Dương Kinh ở làng Cổ Trai, quê hương ông một hệ thống cung điện, lầu các, trường học như: Các Dương tự; điện Tường Quang, Phúc Huy; phủ Quốc Hưng; mả Lăng, đồn binh, kho lương… với quy mô đồ sộ.

Kinh đô Dương Kinh - đô thị ven bến xứ Đông

Để Dương Kinh trở thành “đô thị ven bến xứ Đông”, nhà Mạc cho xây dựng một số thương cảng trên bến dưới thuyền làm nơi giao lưu hàng hóa trong và ngoài nước như: Lỗ Minh Thị, An Quý, Do Nha… gắn với việc xây dựng, trùng tu, tôn tạo nhiều di tích, nhất là chùa chiền ở Cổ Trai và vùng lân cận.

Vào năm 1527, Mạc Đăng Dung lập ra nhà Mạc và cho xây dựng Dương Kinh tại quê hương mình ở Hải Phòng. Dương Kinh trở thành kinh đô thứ 2 của vương triều nhà Mạc. Kinh đô Dương Kinh ở vùng biển Hải Phòng tồn tại song song với Thăng Long (Đông Đô) - kinh đô chính của Đại Việt thời bấy giờ.

Dù chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn (1527 - 1592) trước khi bị phá hủy, Dương Kinh vẫn đóng vai trò quan trọng là trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa của nhà Mạc, đặc biệt là trong những năm đầu thành lập vương triều.

Các nhà sử học cũng nhận định Dương Kinh là một trong những kinh đô hướng biển đầu tiên của Việt Nam, thể hiện tầm nhìn chiến lược về kinh tế biển của nhà Mạc.

Như vậy, bên cạnh Thăng Long và các kinh đô khác trong lịch sử Việt Nam như Hoa Lư, Huế..., Dương Kinh cũng được ghi nhận là một trong những kinh đô đã từng tồn tại và có vai trò nhất định trong lịch sử dân tộc.

Việc xây dựng kinh đô ở vùng ven biển thể hiện tầm nhìn chiến lược của nhà Mạc trong việc phát triển kinh tế biển và củng cố quốc phòng. Dương Kinh được xem là một trong những kinh đô hướng biển đầu tiên của Việt Nam.